"Gamzedeyim deva bulmam
Garibim bir yuva bulmam"
diyen hüzzam şarkının ilk kelimesinde şair acaba gamzedeyim (gama giriftar olmuş elemlere uğramış) derken gamze' deyim (gamzeye mecburum gamzede tutulup kalmışım kendimi ondan alamıyorum mu demek istemiştir? Yahut tevriyede bu iki ihtimalden hangisi uzak anlam konumunda olmalıdır? Ciddi bir mesele!
Gamze kelmesine sözlükler ilk olarak "yanakta tabii olarak bulunan veya gülümseme esnasında oluşan çukurluk" anlamını verirler. Ancak edebiyat estetiğinde asıl gamze "sitemli ve süzgün bakış" demek olan yan anlamda gizlidir. O Karacaoğlan'ın
Elif kaşlarını çatar
Gamzesi sineme batar
Ak elleri kalem tutar
Yazar Elif Elif diye
yahut
Niçin aldanmayım niçin yanmayım
Deli gönül bir sevdaya bağlıdır
Özü şirin sözü şirin bir güzel
Gamzesi ok kaşı yaya bağlıdır.
dizelerindeki gamze ile aynıdır.
Sevgiliyi merkeze alan klasik Türk şiirinde gamze hakkında destanlar yazılabilir. Bir defa o sevgiliden görülecek lütufların en büyüğüdür. Güzelin her bir gamzesi
aşıklarından yüzlercesinin canlar vermesine sebep olur. Nitekim Nedim onu
Afet-i can dediler gamze-i celladın için
diye tarif eder. Aşıkların canları için afet olan bir gamzede cellatlık özelliği bulunması o kadar da şaşırılacak bir şey değildir.
Gamze'yi tanımlamak kelimelere dökmek ve anlatmak elbette zordur. Ancak biz onu "dudaklarında gülümseme olan bir güzelin hafiften kaşlarını çatarak süzgün tavrıyla nazlanarak bakışı" olarak anlıyoruz...
Hani Mona Lisa' nın göz zaviyesinden aynı anda ağlayan ve gülen çehresinin görünmesi gibi gamzede de hem sitem hem sempati içi içedir. Muhatabı ondan gönlüne ve ruh haline uygun anlamı kendisi çıkarır. Sevgili kat kat anlam tevriyeleriyle yüklü gamzesiyle baktığında aşığını girift şüphelere düşürür. Yani acaba o bu manalı bakış ile ne demek istemiştir? İşte aşık için en müşkil sual. Çünkü kendisinin sevgili nazarındaki mevki ve mertebesini anlaması bu gamzede gizlenmiş olan manalara bağlıdır ve aşk içinde ona göre yeni tavırlar geliştirecektir. Nitekim Nef'i
Gamzen suale başlasa uşşaka her müjen
Guya lisan-ı hal ile bir terceman olur
buyurmuş ve o süzgün bakıştan sıçrayan kirpik oklarını birer tercüman olarak nitelendirmiştir.
...........
Be-nim gamze tuvani ki katl-i am kuni
Neuzübilleh eğer gamze ra tamam kuni
Mana murad olundukta aşıklara acımamak elde değildir:
" Sevgilinin şöyle güçsüz ve küçücük bir gamze kırıntısı bile aşıklar arasında katliama sebep oldu. ALLAH (c.c.) korusun gamze ya bir de tamam olsaydı?!...."
İskender Pala
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder